Beeldschermwerk

Het is verstandig om taken met intensief gebruik van beeldscherm, toetsenbord en/of muis te beperken tot 4 uur per dag, deze taken zoveel mogelijk af te wisselen met andere taken en te zorgen voor voldoende pauzes tijdens het werk (zie ook de multidisciplinaire richtlijn computerwerk).

KANS

Beeldschermwerk gaat gepaard met repeterende handelingen van de vingers en polsen en statische belasting ‘hogerop’ in nek, schouders en armen. Deze fysieke factoren kunnen, naast psychosociale factoren zoals werkdruk, sociale steun van collega’s of leidinggevende en individuele factoren zoals overcommitment, leiden tot het ontstaan van werkgerelateerde Klachten aan Arm, Nek en Schouder (KANS; vroeger: Repetitive Strain Injury of RSI). Klachten kunnen specifiek (tenniselleboog, carpaal tunnel syndroom, etc.) of aspecifiek van aard zijn.

Gezondheidsrisico’s

Beeldschermwerk kenmerkt zich door een aantal vormen van belasting die kunnen leiden tot gezondheidsklachten:

• Beeldschermwerk wordt meestal zittend uitgevoerd (statische belasting).
• De bewegingen met hoofd, armen en handen zijn minimaal (statische belasting).
• Bij een werkhouding waarbij de vingers boven de polsen uitkomen is (vanwege de dynamiek van de vingers) irritatie mogelijk van de peesscheden in het polsgewricht (carpaal tunnel syndroom).
• De tijdsduur van computergebruik is van invloed op het risico. Muisgebruik is meer risicovol dan gebruik van het toetsenbord en de effecten op de onderarm en hand zijn duidelijker dan die op nek en schouders (bron: Gezondheidsraadadvies Beeldschermwerken).
• De gebruikte software kan van invloed zijn op het ontwikkelen van klachten, bijvoorbeeld doordat deze precies of veelvuldig positioneren van de muis vergt of doordat mogelijkheden voor sneltoetsen ontbreken.

Voor het ontstaan van oogklachten zijn de volgende factoren van belang:

• De oogleden blijken bij intensief beeldschermwerk nauwelijks te knipperen, waardoor de oogbol te droog wordt en oogvermoeidheid kan optreden. Vooral wanneer de relatieve luchtvochtigheid laag is.
• Bepalend is ook de beeldschermindeling, de grootte (leesbaarheid) van de symbolen en het gebruik van kleur in de informatie.
• De omgeving is daarnaast ook van belang bij beeldschermwerk. Zo kunnen spiegelende of te kleine beeldschermen leiden tot gezondheidsklachten.

Kwetsbare groepen

Computers worden tegenwoordig in nagenoeg elk bedrijf gebruikt, waardoor de kans op klachten in bijna alle bedrijfssectoren wel aanwezig is. Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (2015) blijkt dat Nederlandse werknemers in dat jaar gemiddeld 3,9 uur met een beeldscherm werkte. Het gebruik van beeldschermen is met name hoog in ICT beroepen en bedrijfseconomische en administratieve beroepen.

Vrouwen en 45-plussers hebben sneller last van klachten aan arm, nek en schouder. Ook oogklachten komen bij vrouwen eerder voor. Zij hebben vaker last van droge ogen.

Laptops, tablets en smartphones

Het toenemende gebruik van laptops, tablets en smartphones zorgt voor nieuwe risico’s. Steeds vaker geven bedrijven hun medewerkers een laptop in plaats van een vaste computer. Laptops zijn echter vooral gebouwd op gemakkelijk vervoer maar niet voor langdurig gebruik. Werken met een laptop zonder accessoires moet na 2 uur afgewisseld worden met ander werk of een pauze omdat werken met een werkplek waarbij toetsenbord en beeldscherm aan elkaar vast zitten niet langer dan 2 uur per dag gedaan mag worden (zie hiervoor Arboregeling 5.1). Vooral het aaneengesloten gebruik wordt hierbij gezien als risico, waardoor daarnaast geadviseerd wordt niet langer dan 1 uur ononderbroken met een laptop zonder accessoires te werken.

Over de effecten van het gebruik van tablets en smartphones op de gezondheid is nog weinig bekend. Adviezen richten zich voorlopig op de bewustwording van de risico’s van langdurig gebruik van deze middelen, het beperken van de totale en de aaneengesloten tijdsduur en het afwegen om voor de betreffende werkzaamheden een vaste werkplek te gebruiken.

Hulpmiddelen

Voor mensen die problemen ondervinden bij beeldschermwerk vanwege een ziekte of beperking, zijn diverse aanpassingen en hulpmiddelen beschikbaar. Dit maakt in heel veel gevallen re-integratie naar (beeldscherm) werk mogelijk. Door het toepassen van visuele hulpmiddelen of bijzondere invoermiddelen wordt veel werk toegankelijk. Het UWV kan in veel gevallen voor vergoeding van de kosten zorgen.

Wettelijke eisen beeldschermwerk

De wet verplicht werkgevers om ervoor te zorgen dat beeldschermwerk geen risico oplevert. Het Arbobesluit kent twee specifieke richtlijnen:

• beeldschermwerk moet na 2 uur afgewisseld worden met ander werk of een pauze (Arbobesluit 5.10); voor zittend computerwerk gelden bovendien de adviezen (geen wettelijke eisen) zoals te vinden onder ‘zittend werk’, en
• werknemers moeten de gelegenheid krijgen om een oogonderzoek te ondergaan voordat zij met beeldschermwerk beginnen of wanneer zij oogklachten ontwikkelen (Arbobesluit 5.11).

Verder zijn er voorschriften te vinden in een ministeriële regeling voor de werkplek en programmering, zoals:

• beeldscherm en toetsenbord mogen niet aan elkaar vastzitten (laptop moet dus voorzien zijn van of een los beeldscherm of een los toetsenbord);
• de werkplek (stoel én tafel) moet in hoogte verstelbaar zijn en voldoen aan de NEN-normen;
• het beeldscherm is van goede kwaliteit, in hoogte verstelbaar en mag niet spiegelen;
• de verlichting op de werkplek zorgt voor voldoende licht en een beheerst contrast tussen het beeldscherm en de omgeving;
• werknemers moeten gebruik kunnen maken van hulpmiddelen, zoals een documenthouder en gebruikersvriendelijke software; en
• werknemers die een leesbril nodig hebben en beeldschermwerk verrichten hebben recht op vergoeding van de aanschafkosten van een beeldschermbril.

In de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) moet expliciet aandacht worden besteed aan beeldschermwerk. Hierin wordt met name gelet op de gevaren voor de fysieke en psychische belasting en het gezichtsvermogen.

Aandachtspunten beeldschermwerk

Naast de wettelijke normen kunnen werknemers zelf de kans op klachten verkleinen door de volgende maatregelen:

• invullen van een checklist om zicht te krijgen op de risico’s in de eigen werksituatie; hiervoor is bv. de checklist Beter Achter je Schermen (BAS) beschikbaar;

• afwisselen van beeldschermwerk met andere taken;

• niet langer dan 4 uur per dag achter een beeldscherm werken bij intensief computergebruik;

• instellen van het beeldschermmeubilair op de eigen afmetingen, ook wanneer thuis of bij een klant wordt gewerkt;

• gebruik maken van pauzesoftware, zodat er niet onbeperkt doorgewerkt kan worden;

• meer gebruik maken van sneltoetsen in plaats van de muis;

• het gebruik van tablet en smartphone beperken, zowel wat betreft totale duur per dag als de aaneengesloten duur en

• gebruik maken van een zit-statafel om zittend werk met staand werk af te wisselen, zodat de schadelijke gevolgen van langdurig zitten afnemen (zie ook het onderwerp zittend werk).

Werknemers met klachten doen er verstandig aan om contact op te nemen met hun bedrijfsarts en een werkplekonderzoek aan te vragen.

Handige tools

• Fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl: Op deze website van TNO zijn vier beoordelingsinstrumenten te vinden om de risico’s van fysieke belasting op het werk zelf te kunnen beoordelen.
• Checklist BAS: Een methode van TNO om te bepalen òf, en zo ja welke risico’s aanwezig zijn bij uw werk met een beeldscherm.