Irriterende stoffen zijn zwak schadelijke stoffen die bij een eenmalig contact met de huid, ogen of luchtwegen kleine beschadigingen aanbrengen. Wanneer het bij een eenmalig contact blijft, treedt meestal geen blijvend effect op. Maar als de blootstelling aanhoudt of vaak terugkeert, kunnen aandoeningen als (irritatief) eczeem of astma ontstaan. Voorbeelden van irriterende stoffen zijn zuren, zeepachtige stoffen in reinigingsmiddelen, oplosmiddelen, lasrook en water (kan tot eczeem leiden als de huid vaak of langdurig nat is).
Wat is het risico?
Veelvuldig contact met irriterende stoffen is één van de hoofdoorzaken van het ontstaan van huidproblemen. Bij irritatie wordt de huid beschadigd door één of meerdere stoffen (bijvoorbeeld glas- en steenwolvezels, verf, kit, plamuur, oplosmiddelen, teer en bitumen) en kan de huid zich niet snel genoeg herstellen. Na een tijd ontstaat eczeem. Natte werkzaamheden vormen ook een risico voor dit soort eczeem.
Huidirritatie kan dus uitmonden in eczeem (irritatie-contacteczeem). Een opeenvolging van geringe huidbeschadigingen als gevolg van irriterende stoffen kan op den duur leiden tot een chronisch irritatief contacteczeem. Dit komt doordat de hersteltijd van de huid tussen de beschadigingen te kort is. Ook de huidontvettende invloed van regelmatig handen wassen met zeep veroorzaakt huidproblemen.
Eczeem kan ook veroorzaakt worden door een allergie (allergie-contacteczeem). Bij allergie dringt de stof (bijvoorbeeld epoxyhars, lijmen of oplosmiddelen) door tot in het bloed en zet het menselijk immuunsysteem aan tot een reactie. Het allergisch effect kan na korte tijd optreden, maar ook pas na jaren blootstelling.
Waar komt een werknemer het tegen?
In veel beroepen worden werknemers blootgesteld aan huidirriterende stoffen, zoals kappers, schoonmakers, laboratoriummedewerkers, schilders, tapijt- en parketleggers, metselaars en verpleegkundigen. Ook in de voedingsindustrie, detailhandel (groentewinkel, viswinkel en slager), tuinderij en veeteelt, bloemisterij en metaalindustrie komen werknemers in aanraking met huidirriterende stoffen.
Herken het risico
Op het etiket staat vermeld of een stof irriterend is voor de huid (en/of ogen en luchtwegen). Dit is te herkennen aan het symbool Xi (een zwart kruis tegen een oranje achtergrond). Is het etiket in rood weergegeven, dan is het product volgens nieuwe regels geëtiketteerd. Op den duur worden alle stoffen en mengsels van stoffen op de nieuwe manier ingedeeld en geëtiketteerd en verpakt.
Verder kan de arbodienst, bedrijfsarts of arbeidshygiënist adviseren over allergische of huidirriterende stoffen. Bij een vermoeden van huidaandoeningen bij medewerkers, zoals jeuk, roodheid, schilferigheid, blaasjes, kloofvorming aan de handen of huiduitslag op gezicht en nek, is een bezoek aan de bedrijfsarts altijd raadzaam.
Als werknemers veel met water in contact komen, bestaat het risico op eczeem door aantasting van de beschermlaag van de huid.
Wettelijke verplichtingen
Voor de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) moet de werkgever de blootstelling aan huidirriterende stoffen beoordelen.
De werkgever moet maatregelen nemen om gezondheidsschade door irriterende stoffen te voorkomen. De werkgever moet hierbij de actuele stand van de wetenschap en professionele dienstverlening in acht nemen.
De werknemer is verplicht zich zo te gedragen dat de eigen gezondheid niet in gevaar gebracht wordt. Dit betekent voorlichting en onderricht volgen en toepassen, en arbeidsmiddelen (waaronder persoonlijke beschermingsmiddelen) op een juiste wijze en verantwoorde wijze gebruiken. Ook moet de werknemer eventuele knelpunten en risico's melden, zodat maatregelen kunnen worden getroffen.
Meerdere arbocatalogi hebben richtlijnen opgenomen voor het werken met irriterende stoffen. Zodra de desbetreffende arbocatalogus is goedgekeurd, zijn werknemers verplicht zich te houden aan die richtlijnen.
Maatregelen
Bij het nemen van maatregelen om blootstelling te verlagen, is het verplicht om de arbeidshygiënische strategie te volgen, het voorgeschreven stappenplan om de blootstelling te verlagen.
Aanbevolen maatregelen bij de omgang met huidirriterende stoffen zijn bijvoorbeeld:
- Kies een werkmethode waarbij geen gebruik van irriterende stoffen nodig is.
- Kies een werkwijze of een vorm van verpakking van de irriterende stof waardoor blootstelling verminderd wordt.
- Vervang de schadelijke stof door minder schadelijke alternatieven.
- Vermijd direct huidcontact door afschermen van de schadelijke stof.
- Bescherm de huid met een juiste crème als deze veel met water in contact is.
- Draag en gebruik consequent de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen.
- Wissel werkzaamheden af om transpiratie in handschoenen zo veel mogelijk te voorkomen. Deze transpiratie leidt ertoe dat stoffen sneller door de huid kunnen doordringen.
- Zorg voor een goede hygiëne: droog handen goed af voor het aantrekken van handschoenen.
Mogelijkheden voor advies
Arboprofessionals kunnen werkgevers ondersteunen bij de beoordeling van de blootstelling aan irriterende stoffen. Daarnaast bestaan er enkele gespecialiseerde centra:
- Centrum voor Huid en Arbeid (huid)
- Nederlands Kenniscentrum ArbeidsDermatosen (NECOD) (huid)
- Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL) (luchtwegen)
- Nederlands Centrum voor Beroepsziekten