Seksuele intimidatie

Vormen van seksuele intimidatie

Er is sprake van seksuele intimidatie als seksuele gunsten afgedwongen (lijken te) worden. Dit kan spelen tussen zowel leidinggevenden met ondergeschikten als mannelijke en vrouwelijke werknemers.

Seksuele intimidatie kan in verschillende vormen voorkomen:

Verbaal:

• seksueel getinte opmerkingen maken of seksueel getinte sms’jes of briefjes toesturen;

• intieme vragen stellen over iemands privéleven;

• voorstellen doen voor afspraakjes met de bedoeling daarbij seksueel contact te hebben.

Non-verbaal:

• iemand langdurig aanstaren;
• seksueel getinte afbeeldingen tonen (in de werkkamer of via internet of intranet);
• seksueel gerichte gebaren maken.

Fysiek: 

• vastpakken, arm om schouder leggen, knijpen;
• iemand (proberen te) zoenen;
• iemand de doorgang versperren;
• aanranding;
• verkrachting.

Seksuele intimidatie hoeft dus niet altijd om fysiek contact te gaan. Ook opmerkingen en gebaren kunnen als vervelend of bedreigend worden ervaren en de waardigheid van de ontvanger aantasten. Het gaat hierbij niet om de intentie van de dader, maar om hoe de ontvanger het ervaart. Hoe onschuldig een opmerking soms ook kan lijken, voor het slachtoffer kan het ernstige gevolgen hebben.

Risicogroepen seksuele intimidatie

Seksuele intimidatie komt in alle soorten organisaties voor, maar de kans op effecten blijkt groter in sterk hiërarchische organisaties of in organisaties waar weinig vrouwen werken. Sectoren die veel te maken hebben met seksuele intimidatie zijn:

• handel: vrouwen in salesfuncties, winkeliers, winkelbedienden en verkopers;
• transportberoepen: taxi-/buschauffeur, treinconducteurs;
• zorg: verpleegkundigen en ziekenverzorgenden;
• politie: vrouwelijke en mannelijke politieagenten;  
• horeca: vrouwen in de horeca;
• onderwijs: docenten voortgezet onderwijs;
• ziekenhuizen: vrouwelijke co-assistenten.

Vooral jonge vrouwen, alleenstaande vrouwen en vrouwen met een tijdelijk arbeidscontract lopen kans om slachtoffer te worden. Uit onderzoek blijkt dat in 56% een collega de aanstichter was en in 26% van de gevallen de leidinggevende.

Gevolgen seksuele intimidatie op het werk

Seksuele intimidatie op het werk kan negatieve gevolgen hebben op iemands gezondheid. Veelvoorkomende klachten zijn:

• slapeloosheid;
• concentratiestoornissen;  
• gebrek aan initiatief;
• angst;
• agressie;
• stress of algehele gespannenheid.

Ook fysieke klachten kunnen ontstaan, zoals:

• rug-, nek- en schouderklachten;
• hoofdpijn;
• buikpijn;
• maagklachten;
• eetstoornissen.

Het aantal ziekmeldingen als gevolg van seksuele intimidatie ligt hoger dan het gemiddelde verzuim. In het ergste geval leidt het tot dusdanige gezondheidsklachten van psychische aard, dat voor arbeidsongeschiktheid valt te vrezen.

Ook het werk kan lijden onder ongewenste intimiteiten. Voorbeelden hiervan zijn:

• afname van arbeidstevredenheid;
• afname van betrokkenheid bij de organisatie;
• onzeker gedrag;
• verhoogde kans op ongevallen.

De gevolgen van seksuele intimidatie door collega’s of leidinggevende zijn voor de werknemer groter dan bij seksuele intimidatie door een klant. De omgeving van het werk blijkt minder veilig te zijn. Dit is schadelijk voor het algemene vertrouwen in andere mensen.

Posttraumatische stressstoornis

Als een bedreigende werksituatie langer blijft voortduren, of als een incident heftig is geweest, dan worden de stressreacties chronisch of kunnen ze leiden tot een posttraumatische stressstoornis. Kenmerken hiervan zijn nachtmerries, geheugenverlies, concentratieverlies, vermijdingsgedrag en flashbacks van de nare gebeurtenis.

Wat zegt de wet?

In de Arbowet valt seksuele intimidatie (net als pesten, discriminatie, agressie en werkdruk) onder psychosociale arbeidsbelasting. Werkgevers zijn op grond van deze wet verplicht om een beleid te voeren dat erop gericht is deze psychosociale arbeidsbelasting te voorkomen, dan wel te beperken. Ook zijn zij verplicht om voorlichting te geven over de gevaren van psychosociale arbeidsbelasting en de maatregelen die de werkgever heeft getroffen om de belasting te voorkomen of tot een minimum te beperken.

Via de Algemene Wet gelijke behandeling en via het Burgerlijk Wetboek is het voor een slachtoffer mogelijk om een schadevergoeding te eisen van de dader of om andere maatregelen af te dwingen bij de werkgever. Er geldt een algemeen verbod tegen “enige vorm van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele connotatie dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast, in het bijzonder wanneer een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie wordt gecreëerd.”

Wat kan een werkgever doen tegen seksuele intimidatie?

Werkgevers kunnen de volgende maatregelen treffen om seksuele intimidatie op het werk zo veel mogelijk tegen te gaan:

• Laat werknemers duidelijk weten dat seksuele intimidatie niet geaccepteerd wordt.
• Stel een beleid op (in samenwerking met de ondernemingsraad) waarin ook duidelijk sancties (schorsing, officiële waarschuwing) staan op overtreding.
• Spreek daders aan op hun gedrag.
• Bied werknemers de gelegenheid om te praten met een vertrouwenspersoon als ze ergens mee zitten. Deze vertrouwenspersoon moet dan wel bekendgemaakt zijn. Informeer de werknemers hierover. Dit kan eventueel een persoon zijn van een externe organisatie, zoals een arbodienst, een re-integratiebureau of een zzp’er.
• Stel een commissie in, die klachten over seksuele intimidatie kan behandelen. Daar kunnen werknemers ook terecht als ze klachten hebben over seksuele intimidatie. Via een klachtencommissie kunnen maatregelen worden opgelegd die herhaling moeten voorkomen.
• Noteer (geanonimiseerd) alle meldingen van seksuele intimidatie in het bedrijf en rapporteer deze periodiek, voorzien van de getroffen maatregelen. Dit rapport kan de noodzaak tot een bedrijfsbeleid onderbouwen.

Let op: niet alleen collega’s binnen het bedrijf kunnen zich schuldig maken aan seksuele intimidatie. Ook de klanten. Het is van belang dat werknemers ook hiertegen worden beschermd.

Als een werkgever te weinig doet tegen seksuele intimidatie, dan blijft hij in gebreke op basis van het Burgerlijk Wetboek. Dat kan leiden tot schadeclaims voor immateriële schade (smartengeld) of materiële schade in geval van inkomstenderving door het noodgedwongen opzeggen van de baan. 

Wat kunnen werknemers doen tegen seksuele intimidatie?

• Het slachtoffer moet duidelijk aangeven dat hij niet gediend is van het gedrag van degene die hem/haar lastigvalt.  
• Ongewenste intimiteiten ontwikkelen zich vaak langzaam, waardoor een grens soms moeilijk is te trekken. Hoe eerder wordt ingegrepen, hoe beter. Het slachtoffer bepaalt uiteindelijk de grens.  
• Het is verstandig om schriftelijk bij te houden wat er gebeurt.
• Het is verstandig om te achterhalen of anderen er ook last van hebben. Samen sta je sterker.
• Bespreek de situatie met een vertrouwelijk iemand. Dat kan een vertrouwenspersoon of een goede collega zijn binnen het bedrijf of iemand buiten het bedrijf (bedrijfsarts, huisarts, vakbondvertegenwoordiger of iemand van Bureau Slachtofferhulp).
• Als de ongewenste intimiteiten niet ophouden, dan kan het slachtoffer een klacht indienen bij de werkgever.

Aangifte doen?

Seksuele intimidatie kan aanleiding zijn voor aangifte bij de politie van een strafbaar feit. Het is steeds vaker het geval dat degene die intimideert zijn onschuld moet bewijzen. Dat kan in de praktijk alleen wel lastig zijn. Het is daarom meestal gemakkelijker om te stellen dat de werkgever te weinig heeft gedaan. De bewijslast ligt dan bij de werkgever, die moet bewijzen dat hij genoeg heeft gedaan aan preventie. Een slachtoffer kan er overigens ook voor kiezen om alleen een melding te doen bij de politie om een dossier op te bouwen. Dit kan helpen bij een eventuele volgende keer.

Meer informatie

Wie vragen of klachten over seksuele intimidatie heeft kan terecht bij:

• Slachtofferhulp;
• Platform Seksuele Intimidatie.