"Omgaan met stoffen op de werkplek: PR voor preventie" - door dr. Jos Rooijackers

Het is al 100 jaar bekend dat stoflongen (silicose) kunnen optreden na blootstelling aan kwartsstof (kristallijn silica). Toch komt deze aandoening, ondanks wettelijke grenswaarden, nog zeer regelmatig voor, met name in de bouw. Dr. Jos M. Rooijackers, longarts, Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen zet een case uiteen.

Voor het voorkomen of verminderen van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen en daarmee van beroepsziekten, is het belangrijk om kennis daarover op de werkplek beschikbaar te krijgen. Daarnaast moet het veilig werken met stoffen tijdens de opleiding worden aangeleerd, zodat je als vakmens leert om de juiste maatregelen in te zetten of toe te passen. Voor het restrisico door stoffen die essentieel zijn in het productieproces, vormt gezondheidsbewaking een medisch vangnet. En als er reeds schade is opgetreden, is medische zorg en re-integratie cruciaal.

Het is goed om in gedachten te houden dat de term ‘gevaarlijke stoffen’ breed moet worden opgevat. Terwijl de indruk wordt gewekt dat het om giftige, meest levensgevaarlijke stoffen gaat ongeacht het contact, vallen onder deze term alle stoffen die onder bepaalde omstandigheden een negatief gezondheidseffect kunnen veroorzaken.

In een productieomgeving kunnen hoge niveaus van blootstelling worden bereikt, vele malen hoger dan in de thuissituatie. Naast de hoogte van de blootstelling speelt ook de frequentie en duur waarmee blootstelling aan stoffen plaatsvindt een rol. Eens in de zoveel jaar je huis schilderen is wat anders dan schilder zijn.

Ten aanzien van werknemers zullen werkgevers invulling moeten geven aan hun zorgplicht, onder andere door voorlichting, ondersteuning en controle. Zolang er geen informatie over gevaarlijke stoffen op de werkplek aanwezig is, is de onderkenning van risico’s afhankelijk van de aanwezige kennis bij een medewerker of komt het risico aan het licht door een incident. In de meeste gevallen zal dan achteraf blijken dat het een bekend risico betrof.

Een voorbeeld dat aantoont hoe belangrijk het is om gezondheid van werknemers in den brede te bekijken: bij een man van 48 jaar die werkte als betonboorder, werd een lichte vorm van COPD vastgesteld. Hij rookte sinds vele jaren en daarom kreeg hij ondersteuning bij het stoppen met roken en werd hij behandeld met inhalatie medicatie. Hij kon zijn werk nog goed aan. Tien jaar later ging hij hoesten en bleek er sprake van longkanker. De CT scan van de longen toonde niet alleen deze afwijking, maar ook zeer veel kleine nodulen (knobbeltjes) verspreid in beide longen, die passen bij silicose. Dat ontstaat door het langdurig inademen van silica of kwartsstof uit steen en beton. Silica kan ook COPD veroorzaken en is kankerverwekkend. De blootstelling bleek al vele jaren hoog, zonder aandacht voor beheersmaatregelen.

We zijn het erover eens dat iedereen toegang moet hebben tot kwalitatief goede zorg, maar ons zorgstelsel schiet tekort op het gebied van gezondheid op de werkvloer. Daarom moet er een aantal zaken veranderen:

De functie van de bedrijfsarts is door de jaren heen verschoven in de richting van verzuim en re-integratie en de klinische werkzaamheden zijn uitgehold. Dat laatste moet weer centraler komen te staan.

De positie van de bedrijfsgeneeskunde moet beter worden verankerd in de reguliere gezondheidszorg en gelijkwaardig worden aan die van de huisartsgeneeskunde en medisch specialistische zorg.

Zorgverleners moeten kunnen verwijzen naar specialisten op het gebied van werkgerelateerde aandoeningen en hierop gericht onderzoek, onderwijs en patiëntenzorg moet een plaats krijgen in universitaire centra.

Aan de kant van de werknemer steunt veilig en gezond werken sterk op eigen motivatie en saamhorigheid. Deze eigenschappen zijn bij uitstek te ontwikkelen bij jongeren in een leeromgeving waar veilig werken in elke handeling ligt opgesloten. Als alle partijen die betrokken zijn bij het onderwijs de student centraal stellen, dan is gezond en veilig werken de basis. Het is een attitude die je van elke professional mag verwachten, die op een lijn ligt met de lange termijn belangen van een bedrijf en die een randvoorwaarde is voor duurzame inzetbaarheid. Het aantal mensen met een beroepsziekte of die daaraan overlijden mag geen argument zijn om meer of minder te doen, het laat slechts zien waar we staan.

Dit is een verkorte weergave van een essay uit de bundel ‘Experts over preventie beroepsziekten door stoffen’. Download de bundel hier.

Tips ontvangen van experts en ervaringsdeskundigen over veilig werken met gevaarlijke stoffen in jouw sector? Meld je aan via www.hoeveiligwerkjij.nl!